* فارس *

تخت جمشید

تخت جمشید متشکل از کاخ‌های پادشاهان دوران هخامنشی است که ساخت آن ۵۱۲ سال قبل از میلاد، به دستور داریوش اول از پادشاهان بزرگ سلسله‌ی هخامنشی، آغاز شد؛ و پس از او خشایار شاه (پسر داریوش اول) و اردشیر اول (نوه‌ی داریوش اول)، ساخت آن را ادامه دادند. با توجه به اسناد موجود در نوشته‌ها و کتیبه‌های برجای مانده از دوران ایران کهن، مراحل احداث مجموعه‌ی عظیم تخت جمشید، ۱۲۰ تا ۱۵۰ سال به طول انجامید. این بنای حیرت‌انگیز پارسی، در دامنه‌ی کوه رحمت (کوه مهر)، در نزدیکی شهر شیراز قرار گرفته است و با شماره‌ی ۲۰ در سال ۱۳۱۰ به ثبت ملی و در سال ۱۹۷۹ میلادی، با شماره‌ی ۱۱۴ به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید. براساس نظر کارشناسان آثار باستانی غربی، بنای تاریخی تخت جمشید طولی برابر با طول آکروپولیس آتن و عرضی چهار برابر آن دارد. براساس خشت‌نوشته‌ها و سنگ‌‌نوشته‌های کشف‌ شده در تخت جمشید، نام اصلی این مجموعه پارسه بوده است. همچنین این نوشته‌ها که از زمان ساسانیان باقی مانده‌اند، نشان می‌دهند که در آن زمان این‌جا صد ستون نیز نامیده می‌شد. اروپایی‌ها به این مکان پرسپولیس می‌گویند که به معنای «مرکز تمدن پارس» یا «شهر پارسیان» است.

حافظیه

حافظیه یا آرامگاه حافظ، نام مجموعه‌ای آرامگاهی در شمال شهر شیراز و در جنوب دروازه قرآن است که آرامگاه حافظ شیرازی را در خود جای داده است. مجموعه‌ای ۲ هکتاری است که از دو بخش اصلی صحن جنوبی و شمالی تشکیل شده است. این دو بخش اصلی توسط تالاری ۵۶ متری که از ۲۰ ستون سنگی به ارتفاع ۵ متر تشکیل شده است، از هم جدا شده‌اند. به جز این دو صحن، مجموعه‌ی حافظیه‌ی، امروز شامل دو بخش شرقی و غربی هم می‌شود که در واقع بخش شرقی آرامگاه، خاندان معدل و بخش غربی آرامگاه خاندان قوام هستند. در بخش غربی حافظیه قبرهای بیشتری وجود دارد که اکثر آن‌ها مربوط به شعرا و عرفای دوره‌های مختلف هستند. دو بخش شرقی و غربی حافظیه در سال‌های اخیر جهت بازدید عموم گشوده شده‌اند و پیش از این دسترسی به آن‌ها محدود بود.

آرامگاه سعدی (سعدیه)

آرامگاه سعدی یکی از مهم‌ترین دیدنی‌های شیراز است. سعدیه در ابتدا خانقاه سعدی بود و او اواخر عمرش را در آنجا می‌گذراند. اولین بار در قرن هفتم، شمس‌الدین محمد صاحب‌دیوانی، وزیر معروف اباقاخان مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخت. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ را تخریب کردند و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریمخان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر با دو طبقه بر فراز مزار شیخ بنا شد. در یکی از اتاق‌های کرسی‌دار طبقه پایین و در سمت شرق راهرویی که به پلکان طبقه دوم ختم می‌شد، قبر سعدی قرار داشت و معجری چوبی آن را احاطه کرده بود. بعدها شوریده شیرازی (فصیح الملک)، شاعر نابینای شیرازی در اتاقی دیگر در سمت غرب راهرو به خاک سپرده شد.

پاسارگاد

پاسارگاد یادگاری از دوران پرشکوه هخامنشی است. از جمله سازه‌های تاریخی این مکان باید به مسجد پاسارگاد، باغ ایرانی پاسارگاد، کاخ دروازه، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، برج سنگی، کاروانسرای مظفری و آب‌نماهای باغ شاهی اشاره کرد. برجسته‌ترین جاذبه این مجموعه تاریخی آرامگاه کوروش بزرگ است که پیش‌تر به «مشهد مادر سلیمان» شهرت داشت. مجموعه‌ی پاسارگاد به عنوان پنجمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو، در تاریخ تیرماه ۱۳۸۳ به ثبت رسید.

باغ نارنجستان قوام

باغ نارنجستان قوام که با نام‌های باغ قوام، باغ موزه نارنجستان و باغ قوام الملک مشهور است، بین سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی مقارن با حکومت ناصرالدین‌ شاه قاجار، به دستور علی‌ محمد‌ خان قوام ساخته شد. باغ از دو قسمت بیرونی (موزه‌ نارنجستان) و اندرونی (خانه‌ زینت‌الملوک) تشکیل می‌شود که به وسیله‌ یک تونل با یکدیگر مرتبط هستند. این بنا به‌عنوان دارالحکومه یا محل انجام امور سیاسی، نظامی و دیدار با نمایندگان دولت‌های خارجی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سال ۱۳۴۵، بنای نارنجستان به دانشگاه شیراز اهدا شد و بین سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ در اختیار موسسه آسیایی، تحت سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران‌شناس معروف بود. مساحت مجموعه ۳۵۰۰ متر مربع است و ساختمان‌های آن که در دو ضلع شمالی و جنوبی واقع شده‌اند، زیربنایی معادل ۹۴۰ متر مربع دارند. از دیگر بناهای مجموعه می‌توان به حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوانخانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی قوام اشاره کرد. این اثر در اردیبهشت ماه ۱۳۵۳ با شماره ۱۰۷۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

باغ ارم شیراز

باغ ارم شیراز یک باغ ایرانی تاریخی در شهر شیراز است و شامل چند بنای تاریخی و باغ گیاه‌شناسی می‌شود. این باغ که در دوران حکومت سلسله‌های زیادی مثل آل‌ اینجو و آل اسحاق پابرجا بود، شکل کنونی‌اش را بیش از همه مدیون تغییراتی است که کریم خان زند در آن صورت داد. در دوران قاجار، سران ایل قشقایی این باغ را به مدت ۷۵ سال در اختیار داشتند و در طول این مدت، عمارتی در باغ بنا کردند. پس از آن در زمان ناصرالدین شاه نیز پایه‌ عمارت دیگری در باغ نهاده شد که طی چند سال، ساخت آن به پایان رسید. عمارت دومی که در باغ ساخته شد، همچنان پابرجا است؛ اما متاسفانه امکان بازدید از آن برای بازدیدکنندگان وجود ندارد. عمارت سه طبقه‌ موجود در باغ، به تقلید از سبک معماری دوران زندیه ساخته شده است و از نظر معماری و تزیینات به‌کار رفته یکی از شاهکارهای معماری دوران قاجار به‌شمار می‌رود. روی طاق‌های این بنا تصاویری از نبردهای شاهنامه و همچنین نبردهای شاهان قاجار را می‌توان دید. باغ ارم شیراز در فهرست آثار ملی ایران و میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

خانه شاپوری شیراز

خانه شاپوری شیراز به اوایل دوره پهلوی تعلق دارد و در شیراز، خیابان انوری، روبروی خیابان اهلی واقع شده‌ است. این اثر بین سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ توسط استاد ابوالقاسم مهندسی، معمار معروف شیرازی بنا شد و متعلق به عبدالصاحب شاپوری از تاجران بزرگ شیراز بود. خانه و باغ شاپوری، نمونه‌ای ارزشمند از دوران خود محسوب می‌شود و نمایانگر نوآوری و ابداع در طراحی پلان، نما و سازه است. نوآوری‌های به كار رفته در ساختار باغ، آن را به یك باغ ایرانی اروپایی تبدیل كرده‌اند. از ویژگی های ارزشمند معماری عمارت شاپوری می‌توان به تزیینات نمای غربی (اصلی)، ستون‌های مدور و منقوش گچی و نیز كاشی‌كاری با طرح هخامنشی بر پیشانی ایوان فوقانی اشاره كرد. این اثر در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۷۸۱ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مسجد نصیر الملک

مسجد نصیرالملک به فرمان میرزا حسن علی خان، یکی از اعیان شیراز که به نصیرالملک مشهور بود، ساخته شد و ساخت آن حدود ۱۲ سال (از سال ۱۲۵۵ تا ۱۲۶۷ هجری شمسی) طول کشید. در قسمت شمالی مسجد، صحن بسیار بزرگی قرار دارد و ورودی آن دارای طاق‌نمای بزرگی است و سقف آن را با کاشی‌های رنگ به رنگ زینت داده‌اند. در مجموع این مسجد ۲ در ورودی و ۲ شبستان شرقی و غربی دارد. مسجد نصیرالملک دو ایوان شمالی و جنوبی نیز دارد که شباهت زیادی به هم ندارند، ایوان شمالی بسیار زیباتر از ایوان جنوبی است. مرمت این مسجد از سال‌ها پیش آغاز شده است و کارشناسان سعی دارند طبق اخرین استانداردهای جهانی و به بهترین نحو این کار را به انجام رسانند. این مسجد در جنوب خیابان لطفعلی خان زند، در نزدیکی شاه‌ چراغ و در کوچه‌ی نصیرالملک قرار دارد.

حمام وکیل شیراز

حمام وکیل شیراز که به دستور کریم خان زند، در مرکز شهر شیراز و به‌عنوان حمامی عمومی ساخته شد، نمونه‌‌ی کاملی از پیشرفت معماری در دوران زندیه است. شهرت این بنا به زیبایی هنر بکار رفته در آن است، به‌طوری که هر بیننده و گردشگری را شیفته خود می‌کند. این حمام در کنار مسجد و بازار وکیل که دو آثار برجسته‌ی دیگر از دوران زندیه هستند، قرار دارد. حمام وکیل یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های روزگار خود به‌شمار می‌‌رفت و با رعایت پیشرفته‌ترین اصول معماری همان زمان طراحی و ساخته شد. به عنوان مثال برای گرم نگه داشتن فضای داخلی حمام وکیل، ورودی حمام به صورت دو مرحله‌ای در نظر گرفته شده است، به این صورت که شما باید در مرحله‌ی اول از یک درب کوچک وارد حمام شوید و سپس از آنجا با گذر از شیبی ملایم به ورودی اصلی می‌رسید. همچنین ورودی رختکن حمام را نیز زاویه‌دار طراحی کردند تا ورود و خروج هوای سرد به حمام قابل‌کنترل‌ باشد.

خانه زینت الملوک

خانه‌ زینت‌الملوک یکی از خانه‌های تاریخی قاجاری در شهر شیراز است که ساخت آن حدود سال ۱۲۹۰ هجری قمری، به دست علی محمدخان قوام‌الملک دوم آغاز شد و در سال ۱۳۰۲ هجری قمری به پایان رسید. این خانه که محل زندگی زینت‌الملوک قوامی، دختر قوام‌الملک چهارم بوده، در خیابان لطفعلی خان زند، در ضلع غربی باغ نارنجستان قوام واقع شده است و به وسیله‌ راهی زیرزمینی با باغ ارتباط دارد. تصاویری از حیوانات، پرندگان و گل و بوته نقاشی شده را می‌توان روی سقف چوبی خانه دید. همچنین تالار شاه‌نشین ساختمان ضلع غربی را با آینه‌کاری‌ و گچ‌بری‌های زیبا تزیین کرده‌اند. امروز از زیرزمین بسیار وسیع خانه به عنوان نگارخانه استفاده می‌شود و در آن مجسمه‌های تمام شخصیت های برجسته‌ شیراز را در معرض دید عموم گذاشته‌اند. خانه‌ زینت‌الملوک در ۱۰ آذر سال ۱۳۵۱ به شماره‌ ۹۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن شیراز به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شد. علت نام‌گذاری آن، قرآنی است که به دستور امیر در آن جای دادند تا مسافرین با عبور از زیر آن به سلامت سفر کنند. این طاق که به مرور زمان رو به خرابی می‌رفت، در دوره‌ زندیه توسط کریم‌خان زند مورد بازسازی قرار گرفت. در بازسازی اتاقی به بالای آن افزوده شد و دو جلد قرآن بزرگ نفیس را به خط سلطان ابراهیم‌ ابن شاهرخ تیموری، در آن جای دادند. این قرآن‌ها که به «قرآن هفده من» معروف‌ هستند، به موزه پارس شیراز انتقال یافته‌اند. دروازه قرآن که در دوره‌ قاجاریه به علت وقوع چندین زلزله، دچار صدمات زیادی شده بود، توسط محمد زکی‌ خان نوری تعمیر شد و در دو سوی آن اتاق‌هایی را به ‌منزله‌ی پاسگاه و راهداری ایجاد کردند. همچنین آب انباری در کنار دروازه بنا نهادند که از آب رکن‌ آباد پر می‌شد و مورد استفاده مسافران از راه رسیده قرار می‌گرفت. این بنا را در گذشته، طاق قرآن نیز می‌نامیدند.

آرامگاه خواجوی کرمانی

آرامگاه خواجوی کرمانی در شمال شیراز، در دامنه کوه صبوی و در ابتدای جاده شیراز - اصفهان، در بوستان خواجوی کرمانی قرار گرفته‌ است و معماری چشم‌گیری دارد. قبر وی مشرف بر دروازه قرآن است. آب چشمه معروف رکناباد نیز از کنار مقبره خواجو می‌گذرد. این آرامگاه در سال ۱۳۱۵ شمسی با اعتبارات اداره فرهنگ فارس ساخته شد. محل آرامگاه در محوطه‌ای بدون سقف قرار دارد و در قسمت پایین و بالای آن دو ستون تعبیه شده است. در میان این مکان تاریخی گوری به چشم می‌خورد که سطح روی آن منحنی شکل است. بر روی این گور نوشته‌ای از فرد مدفون در آن حک نکرده‌اند و تنها چیزی که دیده می‌شود، آیه‌ای از سوره‌ی الرحمن است. بنای آرامگاه خواجوی کرمانی به شماره ۹۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

برج سنگی پاسارگاد (زندان سلیمان)

برج سنگی پاسارگاد که با نام زندان سلیمان نیز از آن یاد می‌شود، به اوایل حکومت هخامنشیان تعلق دارد و در محوطه‌ی باستانی پاسارگاد جای گرفته است. برخی از باستان‌شناسان معتقد هستند که این بنا آتشکده‌ای به‌جامانده از دوران کوروش کبیر است که در دوران اسلامی به نام زندان سلیمان شهرت داشت. از ویژگی‌های این اثر تاریخی، شباهت معماری آن با مقبره‌ی کوروش کبیر به‌شمار می‌رود که از آن به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری دوران هخامنشی یاد می‌کنند. طرح بنا متشکل از بلوک‌های سنگی روی هم قرارگرفته به صورت چهار گوش و به شکل برج است، که متاسفانه امروزه تنها یک دیواره از آن باقی‌مانده است.

باغ جهان‌ نما

باغ جهان‌نما مانند دیگر باغ‌های معروف شهر شیراز شکوه و جلال خاص خود را دارد. از این جهان‌نما به‌عنوان قدیمی‌ترین باغ شیراز یاد می‌کنند و در میان حافظیه، باغ موزه هفت‌ تنان، دروازه قرآن، کوه صبوی، باغ ملی شیراز، گهواره دید، کتابخانه ملی اسناد و... جای دارد. این باغ که هنگام اقامت تیمور کورگانی در شیراز، در اوج شکوه خود بود، به قدری این فرد را شیفته زیبایی‌ خود کرد که وی باغی را در اطراف زادگاه خود، یعنی سمرقند، به همین نام ساخت. در کتاب عجایب ‌المقدور از این باغ با نام زینت‌‌الدنیا یاد شده است. لرد کرزن سیاست‌مدار انگلیسی در دوران قاجاریه از جمله‌ی افرادی بود که باغ جهان‌نما را در کتاب "ایران و قضیه‌ی ایران" به تصویر کشید. جهانگرد و جواهر فروش فرانسوی، «شاردن» و فرصت الدوله‌ی شیرازی از دیگر افراد مشهوری هستند که به توصیف این باغ پرداخته‌اند.

ارگ کریم خان

ارگ کریم‌ خان در مرکز شهر شیراز قرار دارد و قدمت آن به دوره سلطنت سلسله زندیه برمی‌گردد. پس از انتخاب شیراز به‌عنوان پایتخت و ساخت ارگ توسط کریم‌خان زند، این مکان با نام ارگ کریم خان شهرت پیدا کرد. در زمان سلطنت سلسله پهلوی، از ارگ به‌‌عنوان زندان استفاده می‌کردند که همین موضوع موجب وارد آمدن صدماتی به آن شد. در سال ۱۳۵۰، ارگ کریم‌ خان را به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار کردند. این بنای بزرگ اکنون زیر نظر سازمان میراث فرهنگی استان فارس اداره می‌شود و از چند سال پیش کار مرمت بنا آغاز شده‌ است. این اثر در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دشت برم کازرون

دشت برم کازرون یا تفرجگاه میان کتل بزرگ‌ترین دشت بلوط ایرانی است که در ۳۰ کیلومتری شرق کازرون واقع در استان فارس قرار دارد. کاروانسرای میان کتل که تنها کاروانسرای سنگی ایران به شمار می‌رود، در میان دشت برم جای گرفته است. دشت برم پوشش گیاهی و جانوری قابل‌ توجهی دارد. علاوه بر بلوط، گونه‌های جنگلی دیگری همچون بادام کوهی، کیالک و ارژن در این دشت یافت می‌شوند و نقش مهمی در تلطیف و اعتدال هوای مناطق جنوبی کشور دارند. از مهم‌ترین گونه‌های جانوری ساکن در دشت برم نیز می‌توان به گوزن زرد ایرانی اشاره کرد. بخش گسترده‌ای از دشت برم در ذخیرگاه زیست کره ارژن و پریشان واقع شده است.

رصدخانه ابوریحان بیرونی

رصدخانه ابوریحان بیرونی در دانشگاه شیراز، با افتتاح در سال ۱۳۵۵ دومین رصدخانه کشور پس از مراغه به‌شمار می‌رود و تاکنون در میان رصدخانه‌های فعال و حرفه‌ای جایگاه نخست را در زمینه تحقیقات و رصد‌های نجومی به خود اختصاص داده است. از اهداف این مرکز تحقیقاتی می‌توان به انجام رصد‌های حرفه‌ای نجوم و اختر فیزیک، آموزش و تعلیم دانشجویان و ترویج و اشاعه دانش نجوم اشاره کرد.